انتشار یک کتاب به نام من!... چه عنوان وسوسه‌انگیزی!
این وسوسه‌ای است که برای هر کس می‌تواند جذاب باشد: چه نویسنده‌ی یک داستان کوتاه و رمان باشد، چه یک کتاب علمی یا تحقیقی و حتی ترجمه‌ی اثر از زبان دیگر!
به هر حال انتشار یک کتاب دارای مراحلی است که شاید برای یک نفر غیرحرفه‌ای پیچیده به نظر رسد ولی لازم است از این مراحل آگاهی داشته باشیم و سپس به سمت و سوی انتشار کتاب قدم برداریم:
قبل از هر نکته‌ای لازم است یادآوری کنیم که کلیه موارد ذیل شامل کتاب چه به صورت تالیف و چه ترجمه میشود و از این لحاظ تفاوت زیادی با هم ندارند.
مراحل چاپ و نشر کتاب
گام اول: محتوای کتاب و آماده سازی آن
در این مرحله نویسنده (یا مترجم) باید محتوای کتاب را آماده کرده باشد که شامل هر موضوعی می‌تواند باشد: داستان، شعر، علمی، تحقیقی، پزشکی و غیره. در این صورت نویسنده یا مترجم متن مورد نظر را به شکل دست نویس یا تایپ شده آماده کرده تا برای تایپ و حروفچینی بسپارد.
گاهی اوقات برای نویسندگان و مترجمین دارای سابقه از قبل ناشری وجود دارد و در مورد یافتن ناشر دغدغه‌ای وجود ندارد. در مورد آثار ترجمه (برای مترجمین دارای سابقه) حتی سفارش کار ابتدا از ناشر داده میشود و سپس مترجم اقدام به انجام کار ترجمه می‌کند.
گام دوم: یافتن ناشر
برای کسانی که متن اثری را آماده کرده اند (تالیف یا ترجمه) دو راه وجود دارد:
1) ناشری متناسب با موضوع اثر و دست نوشته‌ی خود پیدا کنند و کار را به او بسپارند، یا
2) خودشان برای انتشار کتاب اقدام کنند (که این راه را معمولاً توصیه نمی‌کنیم).
یافتن ناشر حرفه‌ای در زمینه‌ی کتاب نوشته شده کار ساده‌ای نیست ولی باید سعی نمود که با توجه به شرایط بازار، کسی را پیدا کرد که تجربه‌ی کاری‌اش در آن زمینه باشد.
در سال‌های اخیر تعداد ناشرینی که به شکل حرفه‌ای در ژانر خاصی کار می‌کنند نسبتا زیادتر شده ولی هنوز هم ناشرین بسیاری هستند که به یک یا دو یا سه شاخه‌ی مختلف بسنده نمی‌کنند و در هر زمینه‌ای کتابی قبول و منتشر می‌کنند.
یافتن ناشر متخصص و معتبر در زمینه‌ی موردنظر برای اثر نوشته شده، قسمت مهمی از کار است و در ضمن باید محتوای کتاب به گونه‌ای باشد که ناشر را برای انتشار آن متقاعد سازد . به هر حال اگر چنین اتفاقی رخ داد، مراحل بعدی را خود ناشر به انجام خواهد رساند.
گام سوم: آماده سازی مقدماتی
این مرحله پس از داشتن متن اولیه (به صورت دست نویس یا تایپ شده) صورت می‌پذیرد.
ابتدا متن دست نویس، تایپ و حروفچینی می‌گردد و با توجه به سبک و سیاق ناشر (یا صاحب اثر) صفحه آرایی آن انجام می‌پذیرد.
سپس متن مورد نظر و صفحه آرایی شده برای غلط گیری و ویراستاری به دست نمونه خوان یا ویراستار سپرده میشود. البته بهتر آن است که صاحب اثر نیز حداقل یکبار متن حروفچینی شده را بازخوانی کند (قبل یا بعد از ویراستاری).
در مؤسسات مختلف این کار به روشهای مختلف صورت می‌پذیرد. برخی به شکل دقیق و حرفه‌ای دو یا سه‌بار کار را غلط گیری می‌کنند و برخی با حداقل دقت آن را به نتیجه می‌رسانند.
گام چهارم: دریافت شابک یا ISBN
شابک نوعی بارکد مخصوص برای آثار منتشره (کتاب، کتاب الکترونیک و دیگر کالاهای فرهنگی) است.
شابک (یا شماره استاندارد بین المللی کتاب: International Standard Book Number) یک عدد یا کد 10 تا 13 رقمی است که به هر عنوان کتاب اختصاص داده میشود.
در واقع با ثبت مشخصات هر اثر (شامل نام اثر، مولف، مترجم، ناشر، زبان اثر، تعداد صفحه و ...) و اختصاص این شماره به آن، از این پس شابک مذکور فقط مختص همین کتاب است و در تمام دنیا قابل پیگیری است. ضمنا با انتشار چاپ های بعدی این کتاب، شماره شابک آن ثابت باقی می‌ماند.
شماره شابک نشان دهنده‌ی کشور انتشار اثر، کد ناشر و کد کتاب مذکور خواهد و به شکل انحصاری مخصوص همان اثر باقی خواهد ماند.
در ایران «خانه‌ی کتاب» متولی تخصیص شابک به ناشران و احیانا صاحبان اثر است و کدهای مخصوص هر ناشر را به وی می‌دهد تا در هر زمان که لازم بود یکی از شماره‌ها را به یک کتاب اختصاص دهد و آن را به خانه کتاب اعلام و ثبت نماید.
ظاهراً افراد هم می‌توانند برای کتاب تالیف یا ترجمه‌ی خود به صورت مستقل شماره شابک بگیرند و خودشان ناشر آن اثر بشوند.
گام پنجم: فهرست نویسی
فیپا یا فهرست نویسی پیش از انتشار کتاب شامل کلیه‌ی مواردی است که در صفحه‌ی شناسنامه‌ی هر کتاب ذکر میشود (در کتاب‌های چاپ شده کلیه‌ی اطلاعات فیپا را می‌توان در صفحه‌ی شناسنامه‌ی اثر پیدا کرد).
در ایران متولی فیپا کتابخانه‌ی ملی ایران است و برای گرفتن فیپا باید از طریق آن نهاد اقدام کرد.
فهرست نگاری، یک نسخه از اثر و فایلی از آن را می‌گیرد و به کتابخانه ملی ارسال می‌کند (شامل کلیه مشخصات مانند شابک و مشخصات دیگر). معمولاً مراحل انجام این کار و دریافت فیپا یک هفته به طول می-انجامد و در سال‌های اخیر قسمت عمده‌ای از آن به صورت اینترنتی انجام می‌پذیرد (حتی مدت‌هاست قسمت تحویل اثر روی کاغذ هم حذف شده است).
عوامل مهم در فهرست نگاری:
برای اخذ فیپا و حتی در مسیر آماده سازی یک اثر، مواردی دارای اهمیت هستند که باید به آنها توجه نمود. این موارد (فاکتورهای مؤثر در اثر) عبارتند از:
1) نام پدیدآور یا نویسنده (یا نویسندگان)
2) نام کامل اثر (شامل نام اصلی و گاهی هم فرعی)
3) مشخصات نشر (شامل نام ناشر، تاریخ نشر و غیره)
4) نوبت چاپ
5) تیراژ کتاب
6) اطلاعات ویرایش (شامل ویراستار، نوبت ویرایش و غیره)
7) قیمت کتاب (یا قیمت‌های مختلف در کشورهای مختلف).
و اگر کتاب از زبان دیگری ترجمه شده باشد:
8) نام مترجم (یا مترجمان)
9) نام اثر ترجمه شده
10) مشخصات نشر در ترجمه (نام ناشر، تاریخ نشر و محل نشر)
11) زبان اصلی کتاب و زبان ترجمه
گام ششم: دریافت مجوز
اکنون نسخه‌ای از اثر که ویرایش شده، دارای شابک است و در فیپا ثبت شده را در دست داریم. حال نوبت اخذ مجوز انتشار کتاب است (در برخی از کشورها برای انتشار کتاب نیازی به اخذ مجوز نیست ولی در کشور ما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی بررسی و صدور مجوز برای کتاب است).
اثر حاضر را همراه با فایل مربوطه از طریق اینترنت و سامانه‌ی وزارت ارشاد برای وزارتخانه ارسال می‌کنیم (قبلاً لازم بود نسخه‌ای از پرینت به صورت کامل تحویل وزارت خانه می‌شد).
مدت بررسی کتاب در وزارت ارشاد متغیر است و گاهی از دو هفته تا چند ماه زمان‌بر است. در پایان کار، واحد بررسی در وزارت ارشاد معمولا یکی از موارد زیر را به ناشر (یا صاحب اثر) اعلام می‌کند:
• کتاب بدون هیچ اصلاحی مشمول صدور مجوز شده و برایش جواز انتشار صادر می‌گردد،
• اثر مذکور مشمول اصلاحاتی شده که با انجام آنها مجوز صادر می‌گردد،
• انتشار کتاب غیرمجاز اعلام می‌گردد.
به هر حال اگر مجوز کتاب بدون اصلاح یا با اصلاح صادر شد دیگر می‌توان به انتشار آن پرداخت.
گام هفتم: انتشار
قبل از ورود به مسائل فنی، نیازمند پرداختن به اموری مثل طراحی جلد کتاب هستیم . این کار معمولاً به طراح جلد سپرده میشود و با توجه به قطع و تعداد صفحه و طرح روی جلد، طراح فایلی را برای لیتوگرافی و چاپ (معمولاً 4 رنگ یا بیشتر) آماده می‌کند و به لیتوگراف تحویل می‌دهد (لیتوگرافی کار فیلم و زینک کردن امور چاپی را انجام می‌دهد).
در سال‌های اخیر با پیشرفت فناوری، مبحث انتشار یک اثر از حالت تک بعدی سابق خارج شده است. اکنون و در این مرحله می‌توان یک کتاب را با روش چاپ افست (سیستم سابق) و یا به روش چاپ دیجتیال منتشر نمود.
در روش اول (افست) نیازمند انجام امور فنی مثل فیلم و زینک و چاپ با دستگاه های چاپ مخصوص کتاب هستیم.
در روش دیجتیال کل کتاب به شکل فایل به چاپخانه دیجتیال داده میشود و با دستگاه های مربوطه کتاب چاپ و سپس صحافی میشود.
به هر حال در پایان هر دو روش نیاز به صحافی و جلد کردن کتاب هست که کار را نهایی می‌کند.
گام هشتم: اعلام وصول
اگر تصور کرده‌اید کار را به انجام رسانده‌اید هنوز از احوال نشر کتاب بی‌خبر هستید!
پس از چاپ اثر، لازم است ناشر تعدادی از نسخه‌های کتاب را به قسمت اعلام وصول در وزارت ارشاد تحویل دهد و نسبت به مجوز صادره اعلام وصول دریافت کند (به این معنا که از لحاظ وزارت ارشاد این کتاب منتشر شده و نسبت به مجوز صادره در ابتدا تفاوتی ندارد، پس توزیع و عرضه‌ی آن بلامانع است).
با پایان این مرحله کتاب به نتیجه نهایی رسیده و آماده‌ی ارسال برای فروش به روشهای مختلف است:
فروش از طریق مراکز توزیع کتاب و کتاب‌فروشی‌ها،
فروش از طریق سایت و فروشگاه‌های اینترنتی،
فروش در شبکه‌های اجتماعی، و غیره.
اکنون کتاب شما به مرحله نهایی رسیده و در دسترس عموم قرار گرفته است.
برای آشنا شدن با روند انتشار کتاب در انتشارات شادان اینجا کلیک کنید.
موفق باشید.